Poleganie na utartych schematach jest ryzykowne. Najlepiej mogli się o tym przekonać ci, którzy po ostatniej nowelizacji KPC zgłaszali zastrzeżenie do protokołu. Standardowo wygłaszana przy tej okazji formułka „wskazując naruszenie art. 207, 217 i 227 KPC” okazuje się mało aktualna, gdy 2 z 3 powołanych w niej przepisów już nie obowiązuje. Co więc wskazywać zamiast nich?
Zastrzeżenie – pułapka, czy szansa?
Zastrzeżenie do protokołu zgłasza się na naruszenie przepisów postępowania. Brak jego zgłoszenia uniemożliwia, co do zasady, podniesienie zarzutu dotyczącego tego naruszenia w apelacji. Zastrzeżenie zgłasza się nie później niż na kolejnym posiedzeniu i powinno dotyczyć naruszenia przepisów, które miało miejsce w trakcie posiedzenia. Tyle tytułem wstępu, a jak działa ono w praktyce?
Wymóg zgłoszenia zastrzeżenia jest często traktowany jako pułapka dla stron – zbędny wymóg formalny, który jedynie utrudnia kwestionowanie orzeczenia. Takie rozumienie zastrzeżenia tworzy z niego wyłącznie przeszkodę. Tymczasem jest ono pomyślane jako narzędzie, poprzez które strona może realizować swoje interesy, nie czekając na konieczność zaskarżania orzeczenia. Zastrzeżenie jest bowiem formą ostrzeżenia sądu o ewentualnej treści zarzutu, który zostanie zgłoszony przeciwko wydanemu orzeczeniu. Z uwagi na to stanowi okazję do przekonania sądu, że jego działanie jest wadliwe.
Zastrzeżenie nie jest przy tym wyłącznie formą reagowania na postanowienia sądu, ale może służyć do realizowania własnej strategii procesowej i nakłaniania sądu do określonego działania. W szczególności dotyczy to zgłaszania zastrzeżeń, co do braku podjęcia określonej decyzji procesowej. Strona nie mam takiego obowiązku, co potwierdził Sąd Najwyższy w sprawie II CSK 286/09. Może to jednak zrobić we własnym interesie. W aktualnym stanie prawnym może mieć to istotne znaczenie m.in. w odniesieniu do braku wydania postanowienia o pominięciu niekorzystnego dowodu z dokumentu. Brak pominięcia takiego dowodu jest bowiem równoznaczny z jego dopuszczeniem.
Treść zastrzeżenia zależy od okoliczności
Aby zastrzeżenie mogło przekonać sąd do zmiany decyzji warto formułować je tak, aby rzeczywiście dawało na to szansę. W tym celu warto formułować je w sposób zbliżony do zarzutu apelacyjnego, który dotyczyłby danego naruszenia, tj. wskazać naruszone przepisy oraz powołać krótko najważniejsze argumenty przemawiające za zmianą rozstrzygnięcia wraz z wnioskiem o jego reasumpcję.
Wymóg zgłoszenia zastrzeżenia jest często traktowany jako pułapka dla stron – zbędny wymóg formalny, który jedynie utrudnia kwestionowanie orzeczenia. Takie rozumienie zastrzeżenia tworzy z niego wyłącznie przeszkodę. Tymczasem jest ono pomyślane jako narzędzie, poprzez które strona może realizować swoje interesy, nie czekając na konieczność zaskarżania orzeczenia. Zastrzeżenie jest bowiem formą ostrzeżenia sądu o ewentualnej treści zarzutu, który zostanie zgłoszony przeciwko wydanemu orzeczeniu. Z uwagi na to stanowi okazję do przekonania sądu, że jego działanie jest wadliwe.
Zastrzeżenie nie jest przy tym wyłącznie formą reagowania na postanowienia sądu, ale może służyć do realizowania własnej strategii procesowej i nakłaniania sądu do określonego działania. W szczególności dotyczy to zgłaszania zastrzeżeń, co do braku podjęcia określonej decyzji procesowej. Strona nie mam takiego obowiązku, co potwierdził Sąd Najwyższy w sprawie II CSK 286/09. Może to jednak zrobić we własnym interesie. W aktualnym stanie prawnym może mieć to istotne znaczenie m.in. w odniesieniu do braku wydania postanowienia o pominięciu niekorzystnego dowodu z dokumentu. Brak pominięcia takiego dowodu jest bowiem równoznaczny z jego dopuszczeniem.
Istnieją jednak przypadki, gdy lepiej ograniczyć zastrzeżenie do krótkiej formułki z wyliczeniem przepisów. Dotyczy to w szczególności sytuacji, w której:
- strony przedstawiały swoje stanowiska przed wydaniem rozstrzygnięcia, którego dotyczy zastrzeżenie,
- szansa na zmianę stanowiska sądu jest tak mała, że uzasadnianie zastrzeżenia byłoby potraktowane jako przedłużanie posiedzenia,
- postępowanie zmierza do wydania niekorzystnego rozstrzygnięcia, a uzasadnienie zastrzeżenia mogłoby umożliwić sądowi naprawienie naruszeń przepisów, bez zmiany kierunku orzeczenia.
Które przepisy wskazywać w treści zastrzeżeń
Skuteczne formułowanie zastrzeżeń jest więc nie tylko recytowaniem formułek, ale podejmowaniem świadomych decyzji, wpisujących się w okoliczności sprawy i przyjętą strategię procesową. Sama treść początkowej formułki zastrzeżenia jest możliwa do usystematyzowania i warto mieć ją wcześniej przemyślaną. Treść ta uległa zmianie po 07.11.2019 r. Dlatego przed zgłoszeniem zastrzeżenia warto sprawdzić, jakie przepisy zastąpiły art. 207 i 217 KPC.
Zastrzeżenia mogą dotyczyć naruszeń wielu przepisów postępowania i trudno jest wymienić wszystkie przypadki, w których mogą być zgłoszone. Najczęściej dotyczą one jednak pominięcia dowodu lub jego dopuszczenia. Dlatego poniżej ograniczę się do tego rodzaju naruszeń.
Formuła zastrzeżenia powinna więc brzmieć: „Zgłaszam zastrzeżenie do protokołu w trybie art. 162 KPC i wskazuje na naruszenie następujących przepisów…”:
1. przy pominięciu dowodu zawsze art. 235² KPC – jeżeli sąd wskazał podstawę pominięcia z art. 235² § 1 KPC, to również tę podstawę, a jeżeli nie wskazał podstawy to art. 235² § 2 KPC,
2. jeżeli sąd pominął dowód jako niedopuszczalny na podstawie art. 235² § 1 pkt 1) KPC, to trzeba też wskazać odpowiedni przepis KPC, który przewiduje możliwość przeprowadzenia takiego dowodu
3. jeżeli sąd pominął dowód jako nieistotny dla rozstrzygnięcia na podstawie art. 235² § 1 pkt 2) KPC, to należy również wskazać naruszenie art. 227 KPC,
4. jeżeli sąd pominął dowód na podstawie art. 235² § 1 pkt 6) KPC, to należy również wskazać art. 235¹ KPC,
5. jeżeli sąd pominął dowód jako spóźniony, to należy wskazać art. 205³ § 2 KPC oraz art. 205¹² § 1 i 2 KPC, a w postępowaniu gospodarczym art. 458² § 1 i 4 KPC (lub odpowiednie przepisy o prekluzji dowodowej obowiązujące w innych postępowaniach odrębnych lub przy sprzeciwie od wyroku zaocznego),
6. w przypadkach, gdy przesłanki dopuszczenia lub pominięcia dowodu reguluje przepis szczególny, to należy wskazać ten przepis, jak np. art. 299 KPC przy dowodzie z przesłuchania stron lub art. 286 KPC przy wniosku dowodowym dot. uzupełniającej opinii biegłego,
7. przy dopuszczeniu dowodu, które kwestionujemy, wskazujemy przepis uzasadniający jego pominięcie, w tym najczęściej będzie to jeden z przepisów dot. prekluzji dowodowej (art. 205³ § 2 KPC, art. 205¹² § 1 KPC lub w postępowaniu gospodarczym art. 458⁵ § 1 KPC) lub jedna z podstaw wymienionych w art. 235² KPC.
A Ty, jaki masz sposób na zgłaszanie zastrzeżeń do protokołu? Podziel się tym w komentarzach.
